کوریکولوم دوره تخصصی طب تسکینی

برنامه آموزشی و ضوابط دوره تکمیلی تخصصی طب تسکینی (Palliative Medicine) در بهمن ماه سال ۱۳۸۷ توسط کمیسیون تدوین و برنامه ریزی آموزشی تهیه شده است.

این برنامه را می توانید از لینک ذیل دریافت فرمایید:

Curriculum-PalMed

آشنایی با تاریخچه طب تسکینی

آشنایی با تاریخچه طب تسکینی

(A Glance to the History of Palliative Medicine )

 آقای دکتر بهزاد سینایی ، فلوشیپ طب تسکینی

طب تسکینی یا Palliative Medicine ( عبارت Palliative از ریشه Palliativus بمعنی پوشاندن و استتار نمودن ) که یکی از فلوشیپ های تخصص آنستزیولوژیست، در اکثر کشورهای پیشرو در علم طب بعنوان یکی از ارکان اصلی ارائه خدمات سلامت در جامعه شناخته شده است. این رشته از سال ۱۳۸۷ با تدوین کوریکولوم آموزشی بعنوان یکی از فلوشیپ های مشترک رشته بیهوشی وارد سیستم سلامت ایران گردید. ولی این رشته چگونه ایجاد شد؟

تعریفی که سازمان بهداشت جهانی از طب تسکینی ارائه داده است بدین شرح می باشد:

” طب تسکینی رویکردیست که بواسطه شناسایی اولیه و ارزیابی کامل( بی عیب و نقص) و درمان درد و سایر مشکلات فیزیکی، روحی و روانی، کیفیت زندگی بیماران و خانواده آنها را در مواجهه با مشکلی که بواسطه بیماری تهدید کننده زندگی بروز نموده، از طریق مهار و تسکین آلام، بهبود و ارتقا می بخشد. “

به صورت کلی و با بسط این تعریف جوانب زیر شناخته می شود:

طب تسکینی تایید کننده و حمایت کننده از حیات و زندگیست، در عین حال مرگ را نیز به عنوان مرحله ای اجتناب ناپذیر و طبیعی از زندگی تایید می کند. یعنی همچنانکه طب تسکینی موافق اوتانازی نیست، اصراری نیز بر طولانی نمودن حیات (به هر قیمت) و تعویق مرگ ندارد.
درد و سایر علایم آزارنده را تسکین می دهد. طب تسکینی تلاش دارد علایمی چون درد، تنگی نفس، ضعف، کاهش اشتها، تهوع، مشکلات خواب و افسردگی و غیره را کنترل و اداره نماید.
جنبه های معنوی و روانی مراقبت از بیماران را تحت پوشش قرار می دهد.
با بهبود ارتباط دوجانبه، به بیمار کمک می کند تا کنترل بیشتری بر مراقبتهای خود داشته، گزینه های موجود جهت درمان خود را بهتر بشناسد.
با ایجاد سیستم حمایتی از بیماران شرایطی را فراهم می کند تا بیمار تا آنجا که امکان دارد پیش از مرگ فعال و مستقل باشد. کمک می کند تا بیمار انرژی لازم برای انجام کارهای روزانه را داشته باشد. مهمتر از همه کرامت و شأن انسانی بیمار را حفظ و صیانت می کند.
با ایجاد سیستم حمایتی از خانواده بیماران شرایطی را فراهم می کند تا ایشان با وضعیت دشوار پیش آمده بواسطه بیماری و یا حتی شرایط فوت و سوگواری عزیزشان تطابق یابند.
این اهداف در طب تسکینی بواسطه اقداماتی ارائه می شود که بعنوان مراقبتهای تسکینی (Palliative Cares) شناخته می شوند.

تاریخچه مراقبتهای تسکینی به شکل فعلی با نام فرد بزرگواری قرین است که پایه گذار این رشته محسوب می شود. بانو سیسیلی ساندرز (Dame Cicely Saunders) متولد ۱۹۱۷ در انگلستان در بحبوحه جنگ جهانی دوم بعنوان پرستار، کمک رسانی به بیماران را آغاز نمود. در آن زمان بود که او به یکی از بیماران که مهاجری یهودی-لهستانی مبتلا به سرطان بود علاقه یافت و مراقبت از او را در آخرین روزهای زندگی آن فرد بر عهده گرفت. او با صرف هزینه شخصی و با نامیدن خود بعنوان “پنجره ای در خانه تو” حرکتی را آغاز نمود که در آینده به تاسیس اولین هاسپیس (Hospice) منجر گردید. او با ادامه روند مراقبت از بیماران لاعلاج و با ادامه تحصیل در رشته مددکاری اجتماعی تمام وقت و انرژی خود را در این زمینه بکار بست. در آن زمان نگهداری و مراقبت از بیماران لاعلاج و در آستانه فوت اکثرا در مراکز مذهبی و توسط راهبان و یا افراد داوطلب انجام می گرفت. او برای علمی تر کردن مراقبتها و توانایی در ایجاد تحول در این زمینه، تحصیل در طب را برگزید و در سال ۱۹۵۷ با مدرک MBBS (Bachelor of medicine, Bachelor of surgery) وارد حرفه طبابت شد. همزمان او مطالعاتی جدی در زمینه کنترل درد را انجام می داد. تجربه، علم و تعهد او منجر به جلب حمایت های مادی و معنوی گردید و نهایتا پس از سالها مطالعه و بررسی جوانب مختلف مراقبت از بیماران ثعب العلاج و لا علاج، اولین مرکز نگهداری این بیماران با هدف ارائه مراقبتهای تسکینی بنام هاسپیس سنت کریستوفر ( St’ Christopher Hospice ) در سال ۱۹۶۷ کار خود را در لندن آغاز نمود. هاسپیس (Hospice) در قرون وسطی به دیرهایی که جهت اقامت رهگذران و در راه ماندگان بود عنوان میشد که پس از مدتی مکانی جهت نگهداری برخی بیماران در آستانه فوت و مبتلا به بیماری های غیر قابل علاج گردید. در مرکز سنت کریستوفر نیز بیمارانی که امیدی به بهبود آنان نبود پذیرش می گردیدند. در طی پذیرش علاوه بر رسیدگی به مسایل بهداشتی و تسکین علایم آزارنده و درد، در تعامل با خانواده بیمار انواع سرگرمی ها برای آنان فراهم میشد. بیماران علاوه بر مصاحبت با دیگر بیماران و روانشناسان، امکان باغبانی، استفاده از موسیقی و نقاشی و نویسندگی و حتی آرایشگری را داشتند.

ماهیت پویای این مراقبتها بتدریج جنبه های دیگری مانند تخصصها و فوق تخصصهای مختلف و یا درمانهای مکملی چون موسیقی درمانی، نوردرمانی، کاردرمانی را نیز شامل شد و ماهیت چندتخصصی ( interdisciplinary ) مراقبتهای تسکینی شکل گرفت. با تلاش های خانم ساندرز در بسط و آموزش مراقبتهای تسکینی در اکثر کشورهای پیشرفته هاسپیس های متعدد راه اندازی و فعال گردید.

با ورود مراقبتهای طب تسکینی به بحث کلاسیک طب، مشاهده گردید که تنها بیماران در حال فوت نیستند که از این مراقبتها نفع می برند و بسیاری از بیماران دیگر از جمله مبتلایان جدید به سرطان از همان ابتدای بیماری و همزمان با دریافت درمانهای دیگر می توانند تحت این مراقبتها قرار گیرند. در حقیقت با دریافت این مراقبتها کیفیت زندگی و میزان رضایت بیماران و خانواده آنان بصورت بارزی افزایش می یافت. بدین نحو بود که مراقبتهای پیش از مرگ (Hospice) از مراقبتهای تسکینی (Palliative Care) جدا گردید. مراقبتهای تسکینی در بخش های بستری بیمارستان به صورت بخش مجزا و یا مشاوره و یا با استفاده از تشکیلاتی سیستماتیک در منزل نیز قابل ارائه بود. ولی هاسپیس ها مجموعه هایی خارج از سیستم بخش های بیمارستانی بودند.

با بسط مراقبتهای تسکینی، طب تسکینی (Palliative Medicine) بعنوان مبحثی فوق تخصصی وارد سیستم آموزش پزشکی گردید و بسرعت گسترش یافت. بنحوی که دوره فوق تخصصی طب تسکینی از سال ۲۰۰۶ در آمریکا رسمیت یافته و اولین بورد فوق تخصصی طب تسکینی به متخصصین بیهوشی در سال ۲۰۰۸ ارائه شد. سازمان بهداشت جهانی طب تسکینی را یکی از معیارهای ارزیابی ارائه خدمات سلامت در هر کشور می داند و تلاش گسترده ای جهت بسط و گسترش این رشته در دنیا وجود دارد. در حال حاضر ۷۵ کشور (معادل ۳۲ درصد کل کشورهای دنیا) فاقد اقدامات طب تسکینی می باشند و در بقیه کشورها از جمله ایران، به نحوی مراقبتهای طب تسکینی وجود دارد.

خانم سیسیلی ساندرز که به پاس خدماتی که به بیماران و خانواده آنان ارائه داده بود و بعبارتی امکان داشتن کیفیت و کرامت تا آخرین لحظه حیات را برای ایشان فراهم نموده بود، لقب ‘Dame’ را از ملکه انگلستان دریافت نمود و این علاوه بر جوایز متعدد بین المللیست که بواسطه خدمات، آموزشها و انتشاراتش به او اهداء گردید. بانو سیسیلی ساندرز در سال ۲۰۰۵ در هاسپیس سنت کرستوفر، مکانی که تبلور قلب پاک و مهربان و اراده پولادین او بود و با بر جا گذاشتن راهی زنده و پویا در مسیر عزت انسانیت، در صلح و آرامش چشم از جهان فروبست.

منابع:

Miller’s textbook of Anesthesia; 8th edition
Oxford textbook of Palliative Medicine;5th edition
Mapping Levels of Palliative Care Development; A Global Updates 2011
cicelysaundersorg/dame-cicely-saunders
https://en.wikipedia.org/wiki/Cicely_Saunder
www.stchristophers.org.uk/about/damecicelysaunders