مدیریت درد

دردی که درمان نشود و از بین نرود خسته کننده خواهد شد و به ناتوانی شما خواهد انجامید. چنین دردی حتی می تواند برای سلامت شما هم مضر و زیانبار باشد. درد درمان نشده می تواند شما را از داشتن یک خواب خوب شبانه هم محروم کند. درد همچنین می تواند مانع از ورزش و فعالیت و حتی گاه مانع از خوردن و آشامیدن طبیعی شود. چنین دردی می تواند شما را آنقدر بدخلق کند که در کار روزمره دچار اختلال شوید و حتی نتوانید اوقات خوشی را با دوستان و یا با خانواده خود بگذرانید. اگر شما خدای ناخواسته یکی از هزاران بیماری باشید که دچار درد مزمن است، نیک خواهید دانست که درد تا چه اندازه می تواند ناتوان کننده و آزار دهنده باشد. پزشکان متخصص “طب درد” که عمدتا آنستزیولوژیست ها (متخصصین بیهوشی و مراقبت های ویژه) هستند، می توانند به شما در اداره و مدیریت چنین دردهایی کمک کنند. این پزشکان در تشخیص و مدیریت درد شما تجربه و تبحر کافی را دارند و با کمک آن ها شما خواهید توانست دوباره از زندگی خویش لذت ببرید.

اما درد مزمن چیست؟

وقتی شما درد دارید، بدن شما می خواهد به شما پیامی بدهد و چیزی بگوید؛ مثل اینکه لمس کردن یک اجاق داغ را متوقف کنید، بر روی مچ پای دچار کشیدگی راه نروید یا برای تولد کودکتان به بیمارستان مراجعه کنید. چنین دردی به سان یک سیستم هشدار است که می خواهد شما را در ایمنی و سلامت نگه دارد. اما اگر همین درد سه ماه یا بیشتر تداوم داشته باشد باید آن را مزمن در نظر گرفت. در چنین وضعیتی این درد دیگر کمک کننده نخواهد بود.

درد مزمن علل گوناگونی دارد؛ سرطان ها (خود بیماری یا درمان های آن)، التهاب های مفصلی، صدمات وارده شده به کمر یا گردن، سردردهای میگرنی، دردهای عصبی (که نوروپاتی خوانده می شوند) و زونا نمونه هایی از علل دردهای مزمن هستند.

گاهی درد پس از جراحی هم از بین نمی رود؛ بعید نیست که اعصاب حتی طی اقدام جراحی انجام شده آزرده شده باشند و یا درد متعاقبا به درستی درمان نشده باشد. گاهی حتی نیاز نیست که شما بدانید درد چه علتی دارد. همه آنچه شما می دانید گاه در این خلاصه می شود که درد آزارتان می دهد و شما بهتر نمی شوید!

تخصص طب درد چیست؟

همچنانکه هستند پزشکانی که در درمان وضعیت هایی چون سرطان، بیماری های قلبی یا حساسیت ها متخصص شده اند، متخصصینی هستند که تخصص آن ه درمان درد است. این اطبا معمولا پزشکانی هستند که دوره عمومی را گذرانده و در یک رشته تخصصی (معمولا بیهوشی و مراقبت های ویژه) حداقل به مدت چهار سال تحصیل کرده اند و سپس وارد دوره تکمیلی طب درد شده اند. در انتخاب این درمانگران شما باید اطمینان پیدا کنید که فرد، تحصیل کرده و دارای دانشنامه مورد تائید مراجع علمی و قانونی است. همچنانکه می دانید متخصصین بیهوشی و مراقبت های ویژه به مدیریت دردهای قبل، حین و بعد از جراحی می پردازند؛ این گروه از پزشکان متخصص در گذر چندین دهه پژوهش و تحقیق به راهکارهای موثری در درمان دردهای مزمن نیز دست یافته اند.

این اندازه از تبحر و تجربه قطعا در برخورد با بیماران دچار درد مزمن ضروری است؛ چرا که از یک سو اعصاب موثر در پیدایش دردهای مزمن، گاه اجزای ظریفی از یک مجموعه هستند و از سوی دیگر وضعیت تشریحی و تحمل درد در بیماران گوناگون، متفاوت است. درک این تفاوت ها و گوناگونی ها که لازمه درمان و مدیریت شایسته دردهای مزمن است، قطعا نیاز به تخصص دارد و از عهده هر پزشکی برنمی آید. این اطبا همچنین تجربه کافی در استفاده از طیف گسترده داروها را دارند؛ داروهایی که چه بسا بتوانند به طور موثری درد برخی بیماران را از بین ببرند. پزشکان متخصص طب درد با شما و در کنار سایر پزشکان درمانگر برای بهبود و کاهش دردهای شما تلاش خواهند کرد.

یک متخصص طب درد چگونه می تواند به شما کمک کند؟

اگر شما دچار دردهای مزمن باشید، متخصص طب درد به معاینه شما خواهد پرداخت و به تاریخچه طبی شما توجه خواهد کرد. همچنین وی آزمون های آزمایشگاهی انجام شده برای شما را مورد توجه قرار خواهد داد و همه این داده ها به او در تشخیص درست و یافتن بهترین راه های درمان کمک خواهد کرد. پس از آن است که پزشک راه های گوناگون موجود برای کاهش درد را با شما در میان خواهد گذاشت؛ راه هایی که گاه خود مجموعه ای از اقدامات دارویی و غیر دارویی و گاه اقداماتی تهاجمی هستند. شما در این مسیر از درمانگر خود در مورد اینکه برای کنترل درد روزمره خود چه باید بکنید نیز، راهنمایی های لازم را دریافت خواهید کرد.

متخصصین طب درد چگونه درد شما را تشخیص می دهند؟

• پرسش از شما؛ هیچ کس بهتر از شما دردتان را نمی داند! از این روی این پزشکان از خود شما در مورد جزئیات درد خواهند پرسید. در این مورد معمولا از جایی از بدن که دچار درد است، مدت زمان تداوم آن و اینکه چه چیزی به کاهش آن کمک می کند پرسیده می شود.
• مرور تست ها و مستندات؛ مستندات پزشکی شما، گرافی ها و سایر یافته های پاراکلینیک به متخصص طب درد کمک می کند تا بهترین راه را برای درمان درد بیاید.
• پرسشنامه ها؛ معمولا فرم های بازخورد ویژه ای وجود دارند که می توانند به شما در فراهم آوردن اطلاعات اختصاصی در مورد دردتان کمک کنند.
• معاینه بالینی؛ یک ارزیابی بالینی کامل می تواند بیش از پیش به روشن شدن زوایای پنهان درد کمک کند.
• درخواست آزمایش؛ گاهی متخصص طب درد برای تشخیص بهتر و دقیق تر نیاز به انجام آزمون های آزمایشگاهی بیشتری دارد که وی را در تشخیص بهتر کمک خواهد کرد.

برخی از درمان هایی که توسط این پزشکان متخصص طب درد به بیماران دچار دردهای مزمن پیشنهاد می شوند عبارتند از :

• تزریق ها و بلوک های عصبی؛ اگر شما دچار اسپاسم عضلانی یا درد عصب باشید، تزریق بیحس کننده های موضعی یا سایر داروها می تواند در کاهش دردتان کمک کننده باشد.
• تحریک الکتریکی؛ اگر شما دچار درد مزمنی چون درد کمر باشید چه بسا درد با استفاده از TENS که همان تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (transcutaneous electrical nerve stimulation) است، کاهش یابد. در این روش رشته های عصبی از راه پوست با فرستادن تکانه های الکتریکی به موضع درد، تحریک می شوند تا درد کاهش پیدا کند.
• تحریک طناب نخاعی؛ در دردهای مزمن کمر، بازوها یا پاها این روش می تواند به کاهش درد کمک کند. در تحریک طناب نخاعی (spinal cord stimulation) ابزاری در پشت (کمر) شما کاشته می شود که با رساندن تکانه های الکتریکی به اعصاب و طناب نخاعی درد را کاهش دهد.
• درمان فیزیکی (فیزیوتراپی)؛ گاه شما می توانید با درمان فیزیکی توانایی خود را بهتر سازید و درد خود را کاهش دهید. در این روش گاهی سونوگرافی یا ماساژ عمقی عضلات نیز ممکن است کمک کننده باشد.
• طب سوزنی؛ گاهی درد شما با استفاده از طب سوزنی (acupuncture) بهتر می شود. در این روش سوزن های نازکی در نقاط مختلف قرار داده می شوند تا مسیر سیگنال های درد را دچار اختلال کنند.
• جراحی؛ روش های جراحی معمولا در مواردی استفاده می شوند که درمان های معمول با شکست روبرو شده باشند. جراحی می تواند به منظور اصلاح ناهنجاری های تشریحی (آناتومیک) پدید آورنده درد مورد استفاده قرار گیرد یا در موارد نادری برای از بین بردن اعصابی مورد استفاده قرار گیرد که درد را منتقل می کنند.

متخصصین طب درد همچنین ممکن است روش های جایگزینی را پیشنهاد کنند که می تواند به شما در کنار آمدن و سازگاری با درد مزمن و فائق آمدن بر آن کمک کند؛ از این روش ها می توان به روان درمانی، روش های تمدد اعصاب (relaxation) و بازخورد زیستی (biofeedback) اشاره کرد.

و اما در مورد انجمن آنستزیولوژی و مراقبت های ویژه ایران

هر روزه در بیمارستان ها، مراکز پزشکی، مراکز جراحی سرپایی و مطب های پزشکان در سرتاسر این سرزمین متخصصین بیهوشی و مراقبت های ویژه عضو انجمن آنستزیولوژی و مراقبت های ویژه ایران در تلاش هستند تا مراقبت های بیهوشی را با بهترین کیفیت و کم ترین خطر به بیمارانی که جراحی می شوند و یا در پی کاهش دردهای خود هستند، ارائه دهند. تعدادی از این پزشکان نیز با گذراندن دوره های تکمیلی در مدیریت دردهای مزمن تبحر و دانش لازم را کسب کرده اند و می توانند به بیماران دچار این گونه دردها کمک کنند.

دکتر رضا امین نژاد
متخصص بیهوشی، استادیار دانشگاه علوم پزشکی قم

* منتشر شده در روزنامه سپید چاپ شنبه ۶ شهریور۱۳۹۵

* برای دریافت فایل PDF روزنامه اینجا کلیک کنید.